Majestatyczny, wznoszący się na szczycie skalistego wzgórza zamek Pieskowa Skała to wspaniała i doskonale zachowana późnorenesansowa rezydencja. Nazywana jest, całkiem zasłużenie, Małym Wawelem. To jedna z największych atrakcji Ojcowskiego PN. Odwiedzając park, nie można tej warowni pominąć.

Kilkaset lat temu, w średniowieczu, Dolina Prądnika miała duże znaczenie strategiczne. Jej dnem biegł ważny szlak handlowy, na wzgórzach powyżej wznosiły się niewielkie grody. Z czasem, by strzec szlaku, wzniesiono dwa zamki: zamek w Ojcowie i zamek Pieskowa Skała. Były one częścią tzw. Szlaku Orlich Gniazd, sieci warowni broniących granicy Małopolski przed Czechami, którzy panowali wówczas na Śląsku.

Dzisiaj oba zamki znajdują się na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego i należą do jego największych atrakcji.

Mapa Ojcowskiego Parku Narodowego

Poniżej znajduje się mapa Ojcowskiego Parku Narodowego z zaznaczonym zamkiem Pieskowa Skała oraz innymi atrakcjami OPN. Zamieszczone są na niej również szlaki biegnące przez park, a także parkingi. Więcej o parkowaniu (czasami to prawdziwe wyzwanie) w OPN przeczytasz tutaj.

Zamek Pieskowa Skała

Zamek Pieskowa Skała jest całkowitym przeciwieństwem położonego bardziej na południe zamku w Ojcowie. Nie są to skromne pozostałości, ruiny, lecz wspaniała i doskonale zachowana późnorenesansowa rezydencja. Dawna, wielowiekowa, sięgająca korzeniami średniowiecza siedziba rodu Szafrańców jest najlepiej zachowaną i odrestaurowaną fortecą na słynnym Szlaku Orlich Gniazd.

Wspaniała rezydencja kusi swoją architekturą i pięknymi detalami charakterystycznymi dla włoskiego renesansu. Nazywana jest perłą polskiego renesansu i Małym Wawelem. Zdecydowanie warto poświęcić trochę (a nawet sporo) czasu, by zwiedzić ten zamek, zobaczyć jego słynny arkadowy dziedziniec oraz wnętrza.

Atrakcją zamku są także związane z nim legendy – o zagłodzonej na śmierć Dorotce, młodej i niewiernej żonie jednego z właścicieli twierdzy, o Piotrze Szafrańcu, miłośniku czarnej magii, oraz o rozbójniku Krzysztofie Szafrańcu, którego ścięto na Wawelu.

Zwiedzanie zamku Pieskowa Skała

Na teren warowni można wejść tylko z jednej, wschodniej strony. Znajduje się tu brama w formie łuku triumfalnego, umieszczona w murze kurtynowym łączącym wybudowane w XVII w. bastiony. Wzniesiono je tuż przed potopem szwedzkim na polecenie Michała Zebrzydowskiego, na miejscu średniowiecznej baszty bramnej. Bastiony miały podnieść walory obronne zamku, lecz jak historia później pokazała, niestety, nie podołały swojemu zadaniu.

Dziedziniec zewnętrzny

Za bramą rozciąga się rozległy dziedziniec zewnętrzny (zwany także wielkim). W głębi widoczny jest budynek zamku, ale wśród budowli wokół dziedzińca wyróżnia się stara, okrągła baszta. To jedna z niewielu pozostałości pierwotnej, gotyckiej warowni, wzniesionej w XIV w. na polecenie Kazimierza Wielkiego (patrz poniżej: Historia zamku Pieskowa Skała). Baszta broniła zamku od strony wschodniej, od której najłatwiej można było dostać się do twierdzy. Co ciekawe, niewielkie otwory w wieży, rozmieszczone na 10 poziomach, były już przystosowane do użycia wczesnej i bardzo prostej artylerii.

Na dziedzińcu, w jednym z bastionów, znajduje się Restauracja Herbova z tarasem widokowym na dachu. Proponujemy jednak wizytę w tym miejscu pozostawić na koniec zwiedzania. Będzie można wówczas coś smacznie zjeść i zregenerować siły po trudach wędrówki po komnatach oraz spojrzeć na całość z góry. Widoki są panoramiczne.

Dziedziniec arkadowy

Z dziedzińca zewnętrznego kolejna brama, tym razem z gotyckim (choć niezbyt ozdobnym) portalem, prowadzi na słynny wewnętrzny dziedziniec arkadowy, perłę sztuki renesansowej. Zanim jednak na niego wejdziesz, zwróć uwagę na stary piec chlebowy, którego pozostałości znajdują się w okrągłej sieni wjazdowej, tuż za gotycką bramą. Sień ta to zachowana dolna kondygnacja kolejnej XIV-wiecznej gotyckiej baszty. Jej wyższa część została przebudowana w XVI w.

Dziedziniec arkadowy ma kształt nieregularnego trapezu. Wygląd pieskowskich arkad był inspirowany arkadami, które można oglądać na dziedzińcu Zamku Królewskiego na Wawelu. To arcydzieło sztuki renesansowej. Dziedziniec powstał przy okazji przebudowy zamku w XVI w. Aż trudno sobie wyobrazić, że ponad 200 lat później, w XVIII w., krużganki te… zamurowano, by łatwiej ogrzać cały zamek.

Uwagę na dziedzińcu zwracają też maszkarony – stylizowane, karykaturalne twarze ludzkie i zwierzęce umieszczone pomiędzy arkadami oraz kartusze z herbami Starykoń (Szafrańców) i Rawicz (Anny Dębińskiej, żony Stanisława Szafrańca). Na ścianach okalających dziedziniec i pod krużgankami można dostrzec także zachowane resztki malowideł. Sugerują one, że w okresie renesansu krużganki były w całości pokryte kolorową polichromią.

Główne skrzydła obecnego zamku wzniesiono w XVI w., częściowo z wykorzystaniem murów średniowiecznego zamku dolnego. Od strony Doliny Prądnika budynki są pięciokondygnacyjne, od strony dziedzińca mają trzy poziomu. Dwie dolne kondygnacje to piwnice. Pomieszczenia na parterze służyły celom gospodarczym. Na pierwszym piętrze mieściły się komnaty reprezentacyjne, wnętrza drugiego piętra wykorzystywano na prywatne potrzeby właścicieli zamku oraz jako pokoje gościnne.

Północne skrzydło dziedzińca arkadowego jest inne. Nie znajdują się za nim pomieszczenia. To jedynie mur parawanowy z krużgankami. Oddzielał on górny zamek od dolnego, wyrównywał poziomy i harmonijnie domykał dziedziniec arkadowy. Podobny mur parawanowy wzniesiono także na Wawelu.

W narożniku dziedzińca arkadowego znajduje się studnia. Ma ona niemal 50 m głębokości i jest reliktem dolnego zamku z czasów Kazimierza Wielkiego. W dawnych czasach wodę czerpaną ze studni na wyższe piętra zamku wnosili służący w wiadrach. Jednak do pomieszczeń gospodarczych na parterze i w piwnicach wodę doprowadzały już drewniane rury.

Według legendy w studni w 1863 r. (powstanie styczniowe) schronili się powstańcy. Niestety rosyjscy żołnierze odkryli ich kryjówkę i zerwali łańcuch, którego bojownicy się trzymali. Wszyscy utonęli.

Dorotka

Zanim pochłoną cię zamkowe wnętrza, warto jeszcze wyjść z dziedzińca arkadowego na zewnątrz zamku, na skałę znaną jako Skała Dorotki. To najwyższa część zamkowego wzgórza. Do połowy XIX w. stał tu najstarszy w kompleksie zamek górny, składający się z wysokiej wieży i dwóch niedużych budynków. Z wieżą tą wiąże się legenda o Dorotce, młodej niewiernej żonie, którą Szafraniec kazał zamknąć w budowli i czekać, aż umrze z głodu. Dzisiaj na szczycie skały znajduje się punkt widokowy.

Wnętrza zamku i wystawy stałe

Po ostatniej renowacji zamek Pieskowa Skała wygląda imponująco. Przywrócono mu renesansowy charakter. Do czasów współczesnych nie przetrwały jednak dawne wnętrza ani ich wyposażenie. Nie ma także żadnej dokumentacji, zdjęć, obrazów, które wnętrza te by pokazywały. Z tego powodu ich obecny wygląd nie ma nic wspólnego z oryginałem i dostosowano go do ekspozycji, które w nich zaaranżowano. Prezentowane w komnatach przedmioty pochodzą z przeogromnych zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu.

W salach zamkowych urządzono cztery ekspozycje stałe. Wystawa „Europejskie style i mody w sztuce” prezentuje – jak sama nazwa wskazuje – różnorodne style i mody w sztuce i ich ewolucję na przestrzeni wieków. Od gotyckich rzeźb i malarstwa z XV w., poprzez epokę renesansu, baroku i rokoko aż do klasycyzmu, sztuki neogotyckiej i secesji.

Można tu zobaczyć rzeźby, meble, gobeliny, porcelanę, naczynia i elementy wyposażenia wnętrz. Niecodzienną ciekawostką są kute żelazne drzwi. Musiały prowadzić do ważnego pomieszczenia, zainstalowano w nich bowiem wyrafinowany system zamykający, składający się z zamka i 12 rygli.

Całość ekspozycji doskonale uzupełniają obrazy z różnych epok. Można tu podziwiać prace Eugeniusza Delacroix, Théodore’a Rousseau i Narcisse’a Díaza de la Peñi. Nie brakuje także dzieł polskich wybitnych artystów: Jana Matejki, Henryka Siemiradzkiego, Józefa Chełmońskiego, Jacka Malczewskiego czy Piotra Michałowskiego. Na zamknięciu ekspozycji można podziwiać widok zamku Pieskowa Skala pędzla Jana Cybisa z 1932 r. Był to czas, gdy funkcjonował tu pensjonat.

„Angielskie wnętrza z kolekcją obrazów” to wystawa poświęcona sztuce brytyjskiej. Prezentuje kolekcję malarstwa angielskiego z XVIII i XIX w. w komnatach zaaranżowanych tak, by odwzorować atmosferę tradycyjnych angielskich wnętrz pałacowych. Meble z tego samego okresu, starannie dobrane zasłony i kolorystyka ścian współgrają z ekspozycją, tworząc spójną przestrzeń, i przenoszą zwiedzających w czasy angielskiej arystokracji.

„Kultura staropolska” opowiada o bogactwie tradycji szlacheckich. Można oglądać tu zbiory malarstwa, rzemiosła artystycznego, złotnictwa, meble oraz militaria (w tym elementy uzbrojenia husarskiego). Szczególnie warte uwagi są: galeria portretowa przedstawiająca członków rodziny Sapiehów, wyroby z cyny oraz kolekcja srebrnych łyżek. Jest też rekonstrukcja zamkowej kuchni z wyposażeniem.

„Historia Pieskowej Skały” traktuje o dziejach zamku. To nieduża ekspozycja. Można tu zobaczyć m.in. makiety przedstawiające zamek obecnie i przed II wojną światową. Są też plany przebudów zamku przeprowadzonych przez poszczególne rody od XIV w. Ciekawym elementem jest rzeźba nagrobna współautora renesansowej przebudowy rezydencji Stanisława Szafrańca (zm. 1598 r.) ze zboru kalwińskiego w Seceminie. Została ona zniszczona i wyrzucona z kościoła przez katolików. Tuż obok rzeźby, w glifie okna, zachowało się autentyczne manierystyczne malowidło. Polichromia przedstawia Judytę z głową Holofernesa.

Kaplica św. Michała Archanioła i krypta

Częścią wystawy „Historia Pieskowej Skały” jest kaplica św. Michała Archanioła i znajdująca się pod nią krypta. Kaplica to jedno z najciekawszych zamkowych wnętrz. Została zbudowana w połowie XVII w. przez Michała Zebrzydowskiego. Częściowo wykorzystano do tego mury zamku górnego. Obecny barokowy wystrój architektoniczny pochodzi częściowo z czasów budowy kaplicy, jednak nie zachowało się jej oryginalne wyposażenie.

Bogato rzeźbiony późnobarokowy drewniany ołtarz z ok. 1725 r. z muzykującymi aniołami pochodzi z pałacu w Krosnowicach koło Kłodzka i trafił do zbiorów wawelskich po 1954 r. Obok ołtarza są prezentowane dwa srebrne krzyże procesyjne i ciekawy, przypominający zegar ścienny kalendarz liturgiczny. W gablocie obok jest także kilka wizerunków Matki Bożej obdarzanej szczególnym kultem przez polską szlachtę.

W podziemiach kaplicy znajduje się krypta. Nieznane jest jej pierwotne przeznaczenie. Została zbudowana razem z kaplicą, ale jej budowniczy, Michał Zebrzydowski, spoczął w kościele klasztornym w Kalwarii Zebrzydowskiej, którego był współfundatorem. Można przypuszczać, że w krypcie nigdy nie planowano pochówków. Stojące tu obecnie XVII-wieczne, cynowe sarkofagi kryją szczątki Adama Hieronima Sieniawskiego i jego trzech synów.

Postacie zmarłych umieszczone wprost na wiekach trumien są wyjątkowe w polskie sztuce funeralnej. Zazwyczaj trumny składane do krypt były proste (do krypt po pogrzebie nikt nie zaglądał), a ozdobne grobowce z wyszukanymi rzeźbami ustawiano powyżej, w kaplicach.

Sieniawscy nie byli związani z Pieskową Skałą. Ich sarkofagi znajdowały się w kaplicy zamkowej w Brzeżanach na Podolu i zostały wywiezione w obliczu wojny polsko-rosyjskiej w 1920 r.

Piwnice i ogrody

Przed opuszczeniem zamku warto jeszcze zajrzeć do piwnicy, gdzie organizowane są wystawy czasowe, oraz przejść do niewielkich ogrodów urządzonych w stylu włoskim. To bardzo ładna, ale XX-wieczna fantazja. Począwszy od XVI w. w miejscu ogrodów znajdowały się drewniane, piętrowe budynki gospodarcze (w tym wozownia i stajnia), przekształcane według doraźnych potrzeb.

Z ogrodów można podziwiać w pełnej krasie renesansową loggię widokową (jej tarasy nie są dostępne dla zwiedzających). Powstała w XVI w. w czasie przebudowy zamku. Cel jej budowy był jeden – móc podziwiać widok na Dolinę Prądnika i Maczugę Herkulesa, która stoi tuż obok i strzeże rezydencji. W XVIII w. loggia została zamurowana, na szczęście obecnie przywrócono jej renesansowy charakter.

Obok loggii wznosi się wieża zegarowa. Zdobiący ją zegar, choć wygląda na renesansowy i doskonale pasuje do całości kompozycji, jest całkowicie współczesny.

Punkt widokowy

Wracając na dziedziniec zewnętrzny, przed opuszczeniem zamku, warto jeszcze zajrzeć do Restauracji Herbovej. Kto ma ochotę lub/i potrzebę, może tu smacznie zjeść. Kto nie ma ochoty, niech wejdzie na taras widokowy na dachu restauracji. Można stąd podziwiać widoki na Dolinę Prądnika (nie są idealne), włoski ogród, loggię widokową i cały zamek. To miłe zakończenie pobytu w Pieskowej Skale.

Historia zamku Pieskowa Skała

Niepewne początki (do XIV w.)

Nieznana jest data budowy pierwszych umocnień na szczycie skały. Nie wiadomo także, jak one wyglądały. Być może wzgórze ufortyfikowano już w jakiś sposób w 1. połowie XIII w., gdy Henryk Brodaty bronił Krakowa przed wojskami Konrada Mazowieckiego. W 1228 r. piastowscy książęta stoczyli bitwę pod Skałą. Jednak do dzisiaj dokładnie nie wiadomo, w którym miejscu rozegrała się ta potyczka.

Dokument z 1306 r. wspomina zamek Peskonis, należący do rycerza o takim imieniu. W innym dokumencie, wydanym w 1315 r. przez Władysława Łokietka, wymieniany jest zamek Peskenstein, a jego nazwa przypuszczalnie pochodzi od imienia właściciela warowni Piotra, którego zdrobnienie brzmiało w średniowieczu Pieszko, Pieś. Jest prawdopodobne, że oba dokumenty mówią o dzisiejszej Pieskowej Skale, choć nie ma co do tego pewności – niewykluczone, że zamek Peskonis vel Peskenstein położony był nieco bliżej wsi Sułoszowa, gdzie odkryto pozostałości dawnych fortyfikacji.

Zamek Kazimierza Wielkiego (XIV w.)

Wiadomo na pewno, że w 1. połowie XIV w. na Pieskowej Skale, potężnej skale z trzech stron stromo opadającej w Dolinę Prądnika, na polecenie Kazimierza Wielkiego wzniesiono gotycki zamek obronny. Forteca składała się z dwóch części. Górny zamek (dzisiaj już nieistniejący) zbudowano w najwyższym punkcie wzgórza (skała ta zwana jest dzisiaj Skałą Dorotki). Była to wieża obronna, pełniąca funkcję mieszkalną, i dwa dodatkowe budynki. Dolny zamek wznosił się w miejscu obecnego dziedzińca arkadowego. Stały tu głównie zabudowania pomocnicze i gospodarcze. Ze względu na brak materiałów źródłowych i przekazów ikonograficznych nie znamy jednak pierwotnego wyglądu zamku.

Zamek Szafrańców (XIV-XVI w.)

W 1377 r. Ludwik Węgierski oddał zamek w dzierżawę podstolemu krakowskiemu Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc herbu Starykoń (zm. 1398 r.). Była to gratyfikacja za popieranie planów dynastycznych króla, ale także odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu, którego Szafraniec doznał podczas awantury z węgierskimi dworzanami. W jej trakcie Piotr został ranny i stracił ucho.

Jak się później okazało, Szafrańcowie będą władali zamkiem przez kolejne 230 lat.

Kolejny polski król, Władysław Jagiełło, dwukrotnie potwierdzał dzierżawę dla Szafrańców. Jednak właścicielami zamku Szafrańcowie stali się dopiero w 1422 r. Wówczas król przekazał im zamek jako spłatę zaciągniętej wcześniej pożyczki oraz gratyfikację dla kolejnego z rodu, Piotra II Szafrańca, za udział w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. i dowodzenie własnym oddziałem wojska.

Syn Piotra II, także Piotr (tradycja rodu nakazywała, by najstarszemu synowi nadawać imię Piotr), będziemy go więc nazywać Piotrem III, także był urzędnikiem królewskim. Jednak Jan Długosz wspomina, że ród zaczął angażować się w podejrzane interesy i Piotr III Szafraniec utracił w 1440 r. starostwo. Był to początek upadku Szafrańców. Piotr wówczas usunął się z polityki i przez ostatnie dwa lata życia zaczął parać się alchemią i czarną magią na Pieskowej Skale. Usiłował przemieniać różne metale w złoto.

Jego syn Piotr IV Szafraniec postanowił zdobyć majątek w inny, bardziej pewny sposób i zaczął trudnić się rozbojem. Z tego powodu popadł w niełaskę króla Kazimierza Jagiellończyka. Syn Piotra IV, Krzysztof (cóż za zmiana imienia!), poszedł w ślady ojca i także wybrał rozbójniczy fach. Tylko działał na znacznie większą skalę. Jego aktywność stała się na tyle dokuczliwa, że w 1484 r. Krzysztof został pojmany, osądzony i ścięty na Wawelu pod Basztą Senatorską.

Renesansowa przebudowa (XVI w.)

Po śmierci Krzysztofa Szafrańca Pieskowa Skała przeszła na własność jego brata Stanisława, a następnie bratanka Hieronima. Za jego panowania ród Szafrańców odzyskał dawne wpływy na dworze królewskim. Hieronim był jednym z bardziej zaufanych sekretarzy króla Zygmunta Starego, został nawet mężem Reginy, nieślubnej córki władcy. Uroczystość zaślubin odbyła się w katedrze na Wawelu.

Co ciekawe, w odróżnieniu od swoich przodków Hieronim Szafraniec był innowiercą, propagatorem kalwinizmu. W Pieskowej Skale niejednokrotnie znajdowali wówczas schronienie zbiegli protestanci.

W XVI w. zamek Pieskowa Skała przeszedł bardzo duże zmiany. Wysoka pozycja Szafrańca na dworze, a zwłaszcza wniesione w posagu córki króla pieniądze pozwoliły na remont starej gotyckiej warowni. Hieronim sprowadził architektów z Włoch i w 1542 r., podążając za obowiązującą wówczas modą, zlecił im przygotowanie i przeprowadzenie gruntownej przebudowy w stylu renesansowym. Inspiracją do działania była przebudowa królewskiego zamku na Wawelu. I inspiracja ta jest widoczna do dzisiaj – Pieskowa Skała nazywana jest nawet Małym Wawelem.

Hieronim Szafraniec zmarł w 1556 r. Modernizację zamku dokończył jego kuzyn Stanisław Szafraniec, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli rodu, piastujący liczne wysokie godności państwowe. Przebudowa zamku obejmowała nie tylko wnętrza. Urządzono również ogrody w stylu włoskim i zwierzyniec. Prace ukończono w 1578 r.

Stanisław stworzył w Pieskowej Skale ośrodek kultury, zgromadził dużą bibliotekę, otaczał się mecenatem ludzi nauki, popierał reformację, dążył do ograniczenia uprawnień Kościoła katolickiego. Opiekował się Mikołajem Rejem.

Według legendy podejmował na swoim zamku mistrza Jana Twardowskiego, najsłynniejszego polskiego maga tamtej epoki, który demonstrował Szafrańcowi swoje umiejętności. To ten sam Twardowski, który kazał diabłu przenieść gigantyczną skałę do Doliny Prądnika i ustawić ją przy zamku. Skała ta stoi do dzisiaj i znana jest jako Maczuga Herkulesa.

Stanisław Szafraniec zmarł w 1598 r. Po nim zamek odziedziczył Jędrzej Szafraniec, który zmarł bezpotomnie w 1608 r. Wraz z jego śmiercią wygasł ród Szafrańców na Pieskowej Skale, a zamek zaczął przechodzić z rąk do rąk. Okazałą renesansową rezydencją Szafrańcowie cieszyli się tylko 30 lat.

Zamek Zebrzydowskich (XVII w.)

W 1640 r. właścicielem zamku stał się Michał Zebrzydowski, jeden z budowniczych słynnej Kalwarii Zebrzydowskiej. Gruntownie przebudował obiekt, ale przede wszystkim zmodyfikował jego przestarzałe fortyfikacje i wybudował nowoczesne bastiony obronne we wschodniej części warowni, najbardziej narażonej na atak. Były przystosowane do użycia artylerii. Przy okazji budowy bastionów powstał także zewnętrzny dziedziniec rezydencji.

Michał Zebrzydowski był gorliwym katolikiem, polecił więc wybudować w północnym skrzydle zamku okazałą kaplicę i poświęcić ją swojemu patronowi, św. Michałowi Archaniołowi.

Niestety pomimo znacznego wzmocnienia fortyfikacji Pieskowa Skała została zdobyta przez Szwedów w 1655 r. (potop szwedzki). Szwedzi okupowali zamek przez dwa lata, przy okazji ograbili go i zniszczyli.

Zamek Wielopolskich (XVII–XVIII w.)

Jak się okazało, zmarły w 1667 r. Michał Zebrzydowski był ostatnim członkiem rodu Zebrzydowskich. Do remontu i przywrócenia świetności rezydencji po zakończeniu wojny przystąpili więc jej nowi właściciele – Wielopolscy. Jan Wielopolski zarządzał królewskimi kopalniami soli w Bochni i Wieliczce, na czym dorobił się znacznego majątku i uznania w oczach monarchy. Wyremontowany zamek miał świadczyć o jego pozycji.

Jednak kolejne pokolenia Wielopolskich nie wykazywały zbytniego zainteresowania posiadłością i rzadko bywano w Pieskowej Skale. Stała się miejscem, gdzie przejeżdżano jedynie na polowania. Pozbawiony stałej opieki zamek popadł w ruinę, którą dopełnił wielki pożar w 1718 r. Sytuację Piaskowej Skały odmienił dopiero Hieronim Wielopolski, który w 2. połowie XVIII w. osiadł na zamku. Dzięki jego staraniom rezydencja została przebudowana, ale zatraciła też renesansowy charakter. Nieprzystosowane do polskich warunków klimatycznych arkadowe krużganki Hieronim Wielopolski kazał zamurować. Zmieniły się w korytarze, dzięki czemu zamek łatwiej było ogrzać. Zlikwidowano też renesansową loggię widokową, zabudowując jej arkady.

W odnowionych wnętrzach Hieronim zgromadził zbiór cennych dzieł sztuki. W 1787 r., już po śmierci Wielopolskiego, w Pieskowej Skale przez dwa dni gościł ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski.

Zamek Mieroszewskich (XIX w.)

W 1842 r. Pieskową Skałę nabył Jan Mieroszewski, krakowski polityk i kolekcjoner, który zainstalował w niej swój bogaty księgozbiór i kolekcję kamieni szlachetnych. W 1850 r. pożar zniszczył część zabytkowych zbiorów, spłonęły też drewniane stropy oraz wyposażenie komnat. W wyniku tej pożogi trzy lata później zawalił się górny zamek – średniowieczna wieża obronna zbudowana na skale znanej jako Skała Dorotki.

Podjęte prace remontowe przerwał wybuch powstania styczniowego w 1863 r. Okolice Pieskowej Skały stały się miejscem zmagań oddziałów Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi. W marcu 1863 r. Langiewicz w zamku obozował. Dowiedzieli się o tym Rosjanie i szturmem zdobyli warownię, przy okazji grabiąc ją i dewastując.

Po zakończeniu powstania prace remontowe na zamku kontynuował Sobiesław Mieroszewski. Pieskowa Skała zyskała wówczas neogotycki wygląd. Jednak Mieroszewski roztrwonił rodzinny majątek na przyjemności i musiał zamek sprzedać.

Zamek wielu właścicieli (XX w.)

W 1896 r. Pieskową Skałę nabył Michał Wilczyński z Warszawy. Ogołocił ją z najcenniejszego wyposażenia i sprzedał Serafinowi Chmurskiemu z Krakowa. Chmurski planował przekształcić rezydencję w letnisko. Miał jednak znaczące długi i chciał Pieskową Skałę wystawić na licytację.

Do licytacji nie doszło. Podupadły zabytek postanowił ratować znany pisarz oraz publicysta Adolf Dygasiński. Założył Towarzystwo Akcyjne Pieskowa Skała, zebrał środki finansowe i wykupił zamek w 1903 r. Przeprowadzono niezbędne remonty i przekształcono dawną warownię w luksusowy pensjonat funkcjonujący do 1939 r. Zamek uniknął większych zniszczeń w czasie II wojny światowej, w czasie okupacji pełnił rolę sierocińca dla dzieci z Zamojszczyzny i Wołynia.

Po II wojnie światowej Zamek Pieskowa Skała podzielił los innych polskich zamków i pałaców – został znacjonalizowany. W 1950 r. rozpoczęto prace konserwatorskie, zakończone przywróceniem renesansowej formy zamku, nawiązującej do okresu panowania ostatnich Szafrańców.